Müziğin Temel Ögeleri

www.muzikogretmenleriyiz.biz

Müziğin Temel Taşları

Müziği oluşturan temel iki ögeden biri seslerin incelik ve kalınlıklarını (frekanslarını) ortaya koyan yükseklik, diğeri ise bu seslere yaşam veren süre özelliğidir. Sesin gürlüğü ve tınısı ise müziğin daha anlamlı hale gelmesini sağlar. Bütün bu özellikleri gösterebilmek için müzikologlar kendine özgü bir müzik işaret dili geliştirmişlerdir. İşaretleri tanımadan önce sesin işaretlere temel oluşturan bu özellikleri tanımalıyız. Çünkü; tüm terim ve işaretler bu çerçevede şekillenir.

Ses sistemine geçmeden önce müziğin temel malzemeleri olan ses ve ritme ait bazı müzik terimlerini öğrenelim:

Ses Nedir?

Cisimlerin titreşmesinden meydana gelen fiziksel bir olaydır. Sesler iki çeşittir:

SESİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

1- Yükseklik (frekans)

Seslerin birbirine oranla ince veya kalın (tiz veya pes) olması halidir. (Ses bir cisim olmadığı için "ince ses" veya "kalın ses" şeklinde bir isimlendirme hatalı olacakken, buna karşılık "tiz ses" veya "pes ses" şeklinde yapılacak bir isimlendirme çok daha doğru olacaktır.)

Sesin yüksekliğini size bir örnekle açıklayalım: İlkokulda herkese öğretilen bir parça olan "Daha dün annemizin kollarında yaşarken" isimli çocuk şarkısını aklınıza getirin. "Da-ha" heceleri aynı yükseklikteki (aynı frekanstaki) seslerle bestelenmişken, devamındaki "dün an" heceleri daha yüksek (daha tiz) seslerle bestelenmiştir.

Sesin frekansı arttıkça tizleştiğini, azaldıkça pesleştiğini duyarız. Buna göre frekansı 400 olan bir ses 300 olan bir sese göre daha tizdir.

2- Sesin Süresi (tartım)

Sesin süresi, bir sesin ne kadar uzun veya kısa devam ettiğini ifade eder. Müziği oluşturan ritim ve tempo gibi önemli unsurların temelini oluşturur.

Detaylar:

  • Müzikte seslerin süreleri, notaların farklı şekilleri (birlik nota, ikilik nota, dörtlük nota vb.) ile gösterilir. Bu notaların her birinin belirli bir zaman değeri vardır.
  • Bir sesin süresi arttıkça, o sesin zaman içindeki varlığı uzar; azaldıkça kısalır. Örneğin, bir sesin 1 saniye, 2 saniye veya 4 saniye uzaması gibi.
  • Süreler, müziğe akıcılık, hareket ve denge katar. Ritim dediğimiz kavram da farklı sürelerdeki seslerin bir araya gelmesiyle oluşur.

Örnek: Bir trampetin kısa, hızlı vuruşları kısa süreli seslere örnekken, bir orgun uzayan akoru uzun süreli bir sesi temsil eder.

3- Sesin Şiddeti (gürlük)

Sesin şiddeti (gürlük), bir sesin ne kadar kuvvetli (yüksek) veya hafif (düşük) olduğunu belirtir. Ses dalgalarının genliği ile doğrudan ilişkilidir.

Detaylar:

  • Müzikte gürlük, sesin dinamik seviyesini ifade eder ve çoğunlukla İtalyanca terimlerle (örn. `piyano` - hafif, `forte` - kuvvetli, `mezzo piyano` - orta hafif) belirtilir.
  • Sesin şiddeti desibel (dB) birimi ile ölçülür. Daha yüksek desibel değeri, daha şiddetli bir ses anlamına gelir.
  • Müzikte gürlük farklılıkları, esere duygu, drama ve çeşitlilik katar. Sessiz bir pasajdan aniden gelen güçlü bir ses, dinleyici üzerinde farklı bir etki bırakır.

Örnek: Müzik setinin sesini kısıp yükseltmek, sesin şiddetini değiştirmektir. Fısıltı çok düşük şiddetli bir sese (piyano), bir rock konserindeki davul sesi ise çok yüksek şiddetli bir sese (forte) örnektir.

4- Sesin Tınısı (rengi)

Sesin tınısı (rengi), iki farklı sesin aynı yükseklikte ve aynı şiddette olmasına rağmen neden farklı duyulduğunu açıklayan özelliktir. Sesin "kimliği" veya "karakteristik sesi" olarak düşünülebilir.

Detaylar:

  • Tını, bir sesin içerdiği harmoniklerin (üst seslerin) sayısı ve göreceli şiddetleri ile ilişkilidir. Her enstrüman veya ses kaynağı, kendine özgü bir harmonik yapıya sahiptir.
  • İnsan sesi, gitar, piyano, keman gibi farklı enstrümanların her birinin kendine özgü bir tınısı vardır. Bu sayede gözlerimiz kapalıyken bile hangi enstrümanın çaldığını ayırt edebiliriz.
  • Tını, müziğe zenginlik, çeşitlilik ve renk katarak bestecilere geniş bir ifade yelpazesi sunar. Bir melodi aynı notalarla farklı enstrümanlarla çalındığında tamamen farklı bir duygu yaratabilir.

Örnek: Gözleriniz kapalıyken size gitar ve ud sazlarını ayrı ayrı dinletsek, görmediğiniz halde bunların seslerini ayırabilirsiniz. Aynı notayı çalsalar bile, gitarın sesi daha parlak, udun sesi daha dolgun ve mistik gelebilir. İşte sesler arasındaki bu farklılığa **tını** denir.