Müzik Biçimleri

Motif: En az iki notadan oluşmuş ve bir eserin baş harfi niteliğindeki bölümdür. Beethoven’ın 5. senfonisinin ilk iki ölçüsü bir motife örnektir.

Müzik Cümlesi: Motiften daha uzun fakat cevabı henüz verilmemiş bölümdür.Genellikle bir cevap cümlesi ile devam eder ve “dönem” veya “periyod”u oluşturur. Bach’ın Si minör orkestra süitinin Badinerie başlıklı bölümünün ilk 4 ölçüsü bir cümledir.Daha sonraki 4 ölçü de bu cümleye cevap niteliğindedir.

Dönem veya Periyod: Bir müzik cümlesine cevap niteliğinde yeni bir cümle eklenirse bir dönemi veya diğer adıyla periyodu oluşturur.Genellikle 8 ölçüden oluşur ve eserin ana fikrini belirtir. Mozart’ın 40. senfonisinin ilk sekiz ölçüsü bir dönemdir.Bu eserin ilerleyen bölümlerinde bahsettiğimiz bu dönem, değişiklikler gösterecek bazen de ölçü sayısında uzatmalar olacaktır.

Bölüm: Bölüm adından da anlaşılacağı gibi bir eserin parçasıdır.Sonat ve konçerto gibi eserlerin 3 veya 4 bölümlü olanları vardır.Her bölüm ayrı bir karakterde olur fakat ayrı ayrı parça sayılmazlar.Hepsinin bütünü bir eser demektir.Konserlerde bölüm aralarında alkışlanmaz.En son bölüm(genellikle Final), diğer bölümlere göre daha gösterişli olur ve parça sonunda bitiş hissini verir.

Şarkı: Genellikle bir dönemden veya iki dönemin arka arkaya gelmesinden oluşan biçimdir.Bir dönem, tek başına da şarkı olabilir fakat döneme bir cümle veya yeni bir dönem eklenmesi daha yaygındır.Bu, en küçük şarkı biçimidir.İlk döneme genellikle A, ikinci cümleye veya döneme B harfi konur.Beethoven’ın 9. Koral senfonisindeki ana ezgi, bir döneme bir cümle eklenmesiyle oluşmuştur.

Danslar:

Menuet: Üç bölümden oluşan Fransız saray dansıdır.Ölçü 3/4’lüktür ve genellikle sonlara doğru bir trio bölümü eklenir.

Allamande: Özellikle barok dönemde rastlanır.Ölçü 4/4 lük veya 2/4’lük olabilir.Alman dansıdır.

Courante: Fransız dansıdır.Ölçü genellikle 3/4’lüktür.Barok dönemde sık rastlanır.

Sarabande: İspanyol dansıdır.Ölçü 3/4’lüktür.

Gigue: İskoç dansıdır.Karakteri hızlıdır ve ölçüsü 3/8’lik veya 6/8’lik olabilir.

Süit: Başlı başına bir dans değildir.Birden fazla dansın arka arkaya çalınmasıyla süit oluşur.Örneğin Bach’ın Fransız süitlerinde allamande, sarabande, gigue gibi danslar yer alır.

Müzik Formları

Konçerto: Konçerto, genellikle solo bir çalgıya bir oda orkestrasının veya bir senfoni orkestrasının eşlik etmesi ile gerçekleşir.Solo çalgı, tüm teknik zorlukların üstesinden gelebilecek bir kişi tarafından çalınır.Solo çalgıya orkestra eşlik eder.Genellikle tek bir çalgı için yazılan konçertolar vardır fakat birden fazla çalgı için yazılmış konçertolar da vardır.(Vivaldi – 2 viyolonsel konçertosu)Konçertolar, dinleyicinin en çok tercih ettiği müzik formudur.

Senfoni: Orkestra için sonat formunda yazılmış genellikle dört bölümden oluşan yapıtlardır.Senfoni, uzun bir şiir niteliğindedir.4 bölümlü olduğundan oldukça uzun süren senfoniler vardır.Örneğin Beethoven’ın 9. senfonisi, 1 saate yakın bir sürede tamamlanır.Başta Franz Liszt, Antonin Dvorak ve Bedrich Smetana gibi besteciler, senfoniyi tek bölüm halinde ele almışlardır.Franz Liszt’in ilk kez gerçekleştirdiği tek bölümlü senfoni formuna senfonik şiir adı verilir.

Sonat: İlk kez C.P.E. Bach tarafından temelleri atılan ve en fazla önemi olan formdur.Senfoniler, quartetler ve quintetler hep sonat formunda yazılır.Sonat formu, gelişimi içinde farklılık göstermiştir. Beethoven ve Haydn döneminde iyice oturan sonat formu, Chopin ile birlikte değişime uğramıştır.Genellikle solo sonatlar meşhurdur. Örneğin Beethoven, yazdığı 32 piyano sonatıyla bu formun ustalarındandır.Ayrıca Haydn, Chopin gibi besteciler de güzel sonatlar yaratmışlardır.

Üvertür: Giriş müziği anlamındadır.Genellikle bir süitin veya operanın girişinde çalınır.Genellikle kısa tutulan üvertürlerin yanında uzun ve tek başına eser olan uvertürler de vardır.Örneğin Tschaikovsky’nin 1812 uvertürü ve Beethoven’ın Leonore Uvertürü.

Prelude: Uvertur gibi bir giriş parçasıdır.Ancak özellikle Chopin ve Rachmaninoff gibi besteciler, prelüdü tek başına bir parça olarak düşünmüşlerdir. Chopin’in 24 prelüdü buna örnektir.

Rondo: Adından da anlaşılacağı gibi bir bölümün sürekli tekrarlanmasıyla oluşur.Örneğin A B ve A bölümlerinden oluşan bir esere yeni bir C bölümü eklenmesi ve tekrar başa yani A B A bölümüne dönülmesiyle küçük rondo formu oluşur. A B A C A B A D E A B A, büyük rondo formuna örnek olabilir.Klasik dönemde sonatların son bölümlerinde kullanılmıştır.

Arya: Belirli bir kalıp içinde, orkestra eşliğinde söz ve müziğin birleşmesidir.

Kontrpuan ve Fugue

Füg ve Kontrpuan, ezgiye karşı ezgi olarak özetlenebilir.Tona başlı kalarak iki ezginin de birbirine bağımlı ancak bir yönden de bağımsız hareket etmesiyle oluşur.Biraz karışık gibi görünse de örnekler incelendiğinde kolay kavranabilir. Bach’ın kontrpuan tekniğiyle bestelediği eserleri incelemeniz, bu konuyu kavramanız açısından önemli olacaktır.

Füg, taklit etmek anlamındadır.Eserin ana teması, farklı tonlarda tekrarlanır.Tabi bu kontrpuan tekniğiyle yapılır.Temanın tonu mutlaka ana tonun 1. 4. ve 5. dereceleriyle ilişkili olmalıdır aksi halde eserin taklit edilmesinde hatalar olabilir.

Füg tekniğini mutlaka örnekleri inceleyerek öğrenmek gerekir. Bach’ın fügleri, bu konu için alternatifsiz seçenektir.

Diğer Formlar

Ballade: Genellikle acı ve hüzün gibi duyguların anlatımında kullanılan ve çok ezgiden oluşan lirik parçalardır.

Nocturne: Gece müziği demektir.Serbest formda yazılır.Karakteri hüzünlü bazen de canlıdır.En ünlü noktürn bestecisi Chopin’dir.

Romance: Sözlü ve sözsüz yazılabilir.Noktürn ve balad gibi konusu hüzün ve aşktır.Serbest formda yazılır.

Serenade: Değişik anlamlarda kullanılır.En çok bilinen anlamı, sevgilinin penceresinin önünde söylenen doğaçlama aşk şarkısıdır.Genellikle sözlü olur fakat sözsüz yazılmış serenatlarda vardır.Serbest bir formda yazılır.

Rhapsody: Ezgileri çoğunlukla halk ezgisi olan ve birçok temanın birleşmesinden oluşan serbest bir müzik formudur. Liszt’in Macar Rapsodilerinin yanında ünlü İngiliz rock grubu Queen’in efsanevi solisti Freddie Mercury’nin Bohemian Rhapsody’si de bu forma çok güzel bir örnektir.

Fantasie: Serbest formda genellikle doğaçlama çalınan eserlerdir.

Opera: Solistleri, korosu, orkestrası, kostümü, sahnesi, ışığı ve dramatik oyunu ile müziğe uyarlanmış tiyatro’dur.Tarihte ilk opera Rinucci’nin “Dafne” operasıdır.

Operet: Operanın küçüğüne denir.

Oratoryo: Dinsel ve kutsal konuların koro ve solistler tarafından orkestra eşliğinde söylenmesidir.Dekor, kostüm ve sahneleme yoktur.

Arch : Müzikte Arch formu,  (A-B-C-B-A), tekrara dayanan, daha sonra tersine dönen simetrik, çoğunlukla bir ana tema etrafında dönen bölgesel bir yapıdır. Her periyod, çok kesin bir şekilde tekrar etmese de en azından temayı içeren bir materyal taşımalıdır. Ara bölümlerde tekrarlar, çeşitleme ve gelişme arasında bir ilgi yaratır. Form boyunca sabitlik devam eder ve gelişimi reddeder, bölüm periyotları ana tema ile yönsüz işlemeler yapar ve  kendine özgü dışavurumcu imkânlar sunar. Örneğin Bela Bartok, Dördüncü ve Beşinci Yaylı Çalgılar Dörtlülerinde, Orkestra için Konçerto’sunda, Yaylılar, Vurmalı Çalgılar ve Çelesta İçin yaptığı müziklerde ve İkinci Piyano Konçertosu’nda ve ayrıca kısmen İkinci Keman Konçertosu’nda bu formu net olarak kullanır. Samuel Barber’ın Yaylılar İçin Adagio’su ve Şostakoviç’in Do Minör Yaylılar Dörtlüsü No.8 ayrıca bu formu kullanır. Bu formda en yaygın kullanılan yapı A-B-C-B-A’dır. (Verdiği bilgiler için Ulug Özkan‘a ve çeviri için Murathan Alınak‘a teşekkür ediyorum.)

[xt_go_advt_1]